Ριζικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι Έλληνες πληρώνουν για τις αγορές τους έχουν σημειωθεί σε μια δεκαετία με τις ηλεκτρονικές πληρωμές να γίνονται ο κανόνας, μετασχηματίζοντας όχι μόνο την καθημερινή κατανάλωση, αλλά και τη σχέση κράτους, επιχειρήσεων και φορολογικών εσόδων. Σύμφωνα με νέα μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), η Ελλάδα καταγράφει τη δεύτερη ταχύτερη εξάπλωση της χρήσης καρτών πληρωμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση την περίοδο 2015–2024, σε μια εξέλιξη με σαφές οικονομικό και δημοσιονομικό αποτύπωμα.

Η δεκαετία 2015–2024 ανέδειξε τη ραγδαία αύξηση της χρήσης καρτών και τις αλλαγές στο μείγμα συναλλαγών, σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ

Η αλλαγή αυτή αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο μείγμα των συναλλαγών. Το μερίδιο των διαδικτυακών πληρωμών έναντι των συναλλαγών με φυσική παρουσία αυξήθηκε από λιγότερο από 1:5 πριν από την πανδημία, σε περίπου 1:3 κατά τη διάρκειά της και σε 1:2 μετά το πέρας της. Παράλληλα, οι καταναλωτές χρησιμοποιούν πλέον τις κάρτες τους για συναλλαγές μικρότερης μέσης αξίας στα φυσικά καταστήματα, αλλά υψηλότερης μέσης αξίας στο Διαδίκτυο.

Σημείο καμπής αποτέλεσε το 2022, όταν η αξία των πληρωμών με ελληνικές κάρτες ξεπέρασε για πρώτη φορά το σύνολο των αναλήψεων μετρητών, με τη σχετική αναλογία να παραμένει έκτοτε σχετικά ισορροπημένη.

Η εξάπλωση των ψηφιακών πληρωμών δεν περιορίζεται στη συμπεριφορά των καταναλωτών, αλλά έχει άμεσο και μετρήσιμο δημοσιονομικό αποτέλεσμα. Η ανάλυση των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δείχνει ότι η υψηλότερη χρήση καρτών πληρωμής και το χαμηλότερο μερίδιο αναλήψεων μετρητών συνδέονται συστηματικά με μικρότερο «κενό» εσόδων από ΦΠΑ.

Η επίδραση στο «κενό ΦΠΑ»

Στην Ελλάδα, η θετική αυτή επίδραση ενισχύθηκε περαιτέρω το 2024, μετά τη διασύνδεση των τερματικών POS με τις φορολογικές αρχές. Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ, η συμβολή της επέκτασης των πληρωμών με κάρτες στα έσοδα ΦΠΑ το 2024 εκτιμάται σε τουλάχιστον 400 εκατ. ευρώ, καθώς κάθε 10 ευρώ νέων δαπανών με κάρτα αντιστοιχούσαν κατά μέσο όρο σε 0,5 ευρώ προηγουμένως αδήλωτων εσόδων.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα αναδεικνύεται σε μία από τις ταχύτερα μεταβαλλόμενες αγορές πληρωμών στην Ευρώπη. Ενδεικτικά, μεταξύ 2014 και 2024, η χρήση καρτών αυξήθηκε σωρευτικά περίπου 25 φορές ως προς τον αριθμό συναλλαγών και 10 φορές ως προς την αξία τους.

Η επιτάχυνση αυτή αποδίδεται σε μια αλληλουχία παραγόντων: την επιβολή κεφαλαιακών περιορισμών μετά το 2014, τη θεσμοθέτηση κινήτρων και υποχρεώσεων για ηλεκτρονικές πληρωμές μέσω διαδοχικών νομοθετικών παρεμβάσεων, την πανδημία, αλλά και διοικητικά μέτρα όπως η σύνδεση των POS με την ΑΑΔΕ.

Ανομοιομορφία

Ωστόσο, η διείσδυση των καρτών δεν είναι ομοιόμορφη σε όλο το φάσμα της κατανάλωσης. Περίπου το 40% της συνολικής αξίας των πληρωμών με κάρτα εξακολουθεί να πραγματοποιείται σε σούπερ μάρκετ, βενζινάδικα και λογαριασμούς κοινής ωφέλειας. Ταυτόχρονα, έντονη αύξηση καταγράφεται τα τελευταία χρόνια σε υπηρεσίες όπως η εστίαση, οι παραγγελίες μέσω ταχυδρομείου και οι υπηρεσίες στοιχημάτων, ιδίως μετά την εφαρμογή στοχευμένων μέτρων.

Αντίθετα, η χρήση καρτών παραμένει αναλογικά χαμηλή σε κρίσιμες κατηγορίες υπηρεσιών, όπως νομικές και ιατρικές υπηρεσίες, συντήρηση κατοικιών, φροντίδα παιδιών και ευρύτερες εκπαιδευτικές υπηρεσίες, χωρίς σαφή τάση σύγκλισης. Στον αντίποδα, σε κατηγορίες όπου εφαρμόστηκε υποχρεωτική αποδοχή ηλεκτρονικών πληρωμών, όπως οι υπηρεσίες ταξί, η χρήση καρτών αυξήθηκε σημαντικά, ξεπερνώντας μάλιστα το μερίδιο της αντίστοιχης κατανάλωσης.

Πάντως, παρότι η Ελλάδα έχει πλέον προσεγγίσει τον μέσο όρο της Ευρωζώνης ως προς τη χρήση καρτών σε σχέση με την ιδιωτική κατανάλωση, εξακολουθεί να κατατάσσεται 19η μεταξύ των 27 κρατών-μελών και να εμφανίζει το 14ο μεγαλύτερο «κενό» ΦΠΑ στην Ευρωπαϊκή Ένωση.