Η ψηφιακή ζωή των παιδιών έχει πλέον περισσότερο βάρος από την πραγματική κι αυτό δεν είναι υπερβολή, είναι δεδομένο: το 97% των νέων χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο καθημερινά, ενώ το 78% των εφήβων ελέγχει το κινητό του τουλάχιστον μία φορά την ώρα. Ένα σοκαριστικό ποσοστό της τάξης του 25% παρουσιάζει, ήδη, ενδείξεις εθιστικής χρήσης, κάτι που δεν μοιάζει με υπερβολή ή μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά με διαπιστωμένη κοινωνική παθολογία.

Νέα αυστηρά μέτρα για ηλικιακά όρια, απαγόρευση εθιστικών λειτουργιών και έλεγχο εργαλείων AI που στοχεύουν ανηλίκους

Αυτή η πραγματικότητα οδηγεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε μια ιστορική προσπάθεια επαναχάραξης του πλαισίου προστασίας των ανηλίκων στο διαδίκτυο. Οι ευρωβουλευτές ενέκριναν με 483 ψήφους υπέρ ένα μη νομοθετικό ψήφισμα, που εκπέμπει σαφές μήνυμα: η ψηφιακή ελευθερία των τεχνολογικών κολοσσών σταματά εκεί που ξεκινά η υγεία των παιδιών.

Το ψήφισμα ζητά μια ριζική αναδιάρθρωση των ψηφιακών πρακτικών, που εφαρμόζουν πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, δημιουργοί περιεχομένου και εταιρείες gaming. Το πιο κομβικό σημείο του ψηφίσματος είναι ότι το Κοινοβούλιο ζητά την καθιέρωση ελάχιστου ορίου ηλικίας τα 16 έτη για αυτόνομη πρόσβαση σε social media, εφαρμογές ανταλλαγής βίντεο και ψηφιακούς AI συντρόφους.

Για παιδιά 13-16 ετών, η πρόσβαση θα επιτρέπεται μόνο με γονική συναίνεση. Ταυτόχρονα, στηρίζει τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής εφαρμογής επαλήθευσης ηλικίας και ενός ευρωπαϊκού ψηφιακού πορτοφολιού ταυτότητας. Όμως, ξεκαθαρίζει ότι η χρήση τους δεν θα αποτελεί άλλοθι για τις πλατφόρμες: η ευθύνη παραμένει δική τους.

Τι πρέπει να κάνουν οι πάροχοι

Πολύ πιο αυστηρό πλαίσιο προβλέπεται και για τις ίδιες τις εταιρείες τεχνολογίας. Για πρώτη φορά εισάγεται πρόταση προσωπικής ευθύνης των ανώτερων διευθυντικών στελεχών σε περίπτωση συστηματικής παραβίασης κανόνων προστασίας ανηλίκων. Αυτό σημαίνει ότι η μη συμμόρφωση δεν θα τιμωρείται μόνο με πρόστιμα εταιρειών, αλλά και με προσωπικές συνέπειες για τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων.

Στον πυρήνα των μέτρων βρίσκεται η αναγνώριση ενός επιθετικού και εθιστικού σχεδιασμού ψηφιακών εφαρμογών, που στοχεύουν παιδιά: infinite scrolling, autoplay, pull to refresh, gamification στοιχείων feedback, ψευδο-ανταμοιβές χρήσης. Το Κοινοβούλιο ζητά να απενεργοποιούνται προεπιλεγμένα όλες αυτές οι λειτουργίες και να απαγορευτούν πλήρως, όταν αφορούν ανηλίκους.

Παράλληλα, προτείνεται απαγόρευση συστημάτων προτάσεων περιεχομένου με βάση τη συμπεριφορική αλληλεπίδραση των ανηλίκων, μια από τις κύριες πηγές εμμονικής χρήσης και αλγοριθμικής χειραγώγησης. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται επίσης στα videogames και τα lootboxes, μηχανισμούς, που προσομοιάζουν σε τζόγο, με microtransactions, εικονικά νομίσματα και τροχούς τύχης.

Το Κοινοβούλιο ζητά να θεωρηθούν απαγορευμένες πρακτικές για ανηλίκους. Όπως και η εμπορική εκμετάλλευση παιδιών ως influencers: προτείνεται να απαγορευτεί σε πλατφόρμες να παρέχουν οικονομικά κίνητρα σε ανηλίκους για παραγωγή περιεχομένου.

Περιβάλλον AI

Η προστασία των παιδιών στο νέο περιβάλλον της AI αποτελεί ακόμη μία κρίσιμη παράμετρο του ψηφίσματος. Deepfakes, chatbots φιλικής προσωπικότητας, AI agents που μιμούνται ανθρώπινες συμπεριφορές, ακόμη και εφαρμογές «αφαίρεσης ρούχων», αποτελούν εργαλεία με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες για την ψυχική και συναισθηματική ισορροπία των ανηλίκων. Το Κοινοβούλιο ζητά άμεση δράση σε νομικό και ηθικό επίπεδο.

Η εισηγήτρια Christel Schaldemose το περιέγραψε με χαρακτηριστική ευκρίνεια: «Επιτέλους, χαράσσουμε ένα όριο. Λέμε ξεκάθαρα στις πλατφόρμες: οι υπηρεσίες σας δεν έχουν σχεδιαστεί για παιδιά. Και το πείραμα τελειώνει εδώ».

Σημειώνουμε ότι, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, πάνω από το 90% των πολιτών θεωρεί επείγουσα προτεραιότητα την προστασία των παιδιών από επιβλαβές περιεχόμενο, ψυχολογικές επιπτώσεις των social media και διαδικτυακό εκφοβισμό.