Ένα αποφασιστικό βήμα προς τη διαφάνεια και τη λογοδοσία των μεγάλων ψηφιακών πλατφορμών κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Από χθες, η ΕΕ έθεσε σε ισχύ τους νέους κανόνες του Digital Services Act (DSA), που δίνουν στους ερευνητές τη δυνατότητα πρόσβασης, για πρώτη φορά, στα δεδομένα των πολύ μεγάλων διαδικτυακών πλατφορμών και μηχανών αναζήτησης, προκειμένου να μελετήσουν τον κοινωνικό αντίκτυπο των συστημάτων τους.

Η ενεργοποίηση του Κανονισμού για την πρόσβαση σε δεδομένα σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας εποχής για την επιστημονική έρευνα γύρω από τον ρόλο των ψηφιακών κολοσσών. Μέχρι σήμερα, τα δεδομένα αυτά παρέμεναν απρόσιτα, περιορίζοντας τη δυνατότητα ανεξάρτητης αξιολόγησης των μηχανισμών, που διαμορφώνουν τη δημόσια συζήτηση, τις κοινωνικές συμπεριφορές και - σε πολλές περιπτώσεις - τις δημοκρατικές διαδικασίες.

Νέα μέτρα στο πλαίσιο του Digital Services Act επιτρέπουν σε ερευνητές να μελετούν τον κοινωνικό αντίκτυπο των μεγάλων πλατφορμών

Με τις νέες ρυθμίσεις, πιστοποιημένοι ερευνητές θα μπορούν να ζητούν πρόσβαση σε δεδομένα, που έως τώρα ανήκαν αποκλειστικά στις ίδιες τις πλατφόρμες. Η πρόσβαση αυτή έχει στόχο να επιτρέψει τη μελέτη κρίσιμων ζητημάτων, όπως οι συστημικοί κίνδυνοι που πηγάζουν από τα συστήματα συστάσεων (recommender systems), η διάδοση παράνομου περιεχομένου, αλλά και η εξάπλωση διαδικτυακών απατών.

Η πρωτοβουλία εντάσσεται στη στρατηγική της Ε.Ε. για ασφαλέστερη και πιο υπεύθυνη ψηφιακή εμπειρία, ιδίως για ανηλίκους, ενισχύοντας την κατανόηση και αντιμετώπιση των κινδύνων, που μπορεί να επηρεάζουν την ψυχική υγεία ή να προκαλούν κοινωνική πόλωση.

Αυστηρές διαδικασίες έγκρισης

Η πρόσβαση στα δεδομένα, πάντως, δεν θα είναι ανεξέλεγκτη. Οι ερευνητές, που επιθυμούν να τα χρησιμοποιήσουν, θα υποβάλλονται σε αυστηρή αξιολόγηση από τους Digital Services Coordinators, τις εθνικές Αρχές που είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή του DSA σε κάθε κράτος-μέλος.

Μόνο όσοι πληρούν τα κριτήρια που προβλέπει ο νόμος και παρουσιάζουν ερευνητικά έργα σχετικά με τη μελέτη συστημικών κινδύνων - όπως η διάδοση παράνομου περιεχομένου ή οι αρνητικές επιδράσεις στην ψυχική υγεία - θα μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ίδιες οι πλατφόρμες θα είναι νομικά υποχρεωμένες να συμμορφωθούν με τα αιτήματα.

Παράλληλα, οι Digital Services Coordinators συνεργάζονται ήδη μεταξύ τους για να εξασφαλίσουν ενιαία και έγκαιρη αξιολόγηση των αιτήσεων σε όλη την Ε.Ε., ώστε το νέο σύστημα να λειτουργήσει με διαφάνεια και συνέπεια από την πρώτη ημέρα.

Ισορροπία διαφάνειας και προστασίας

Ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανοίγει τον δρόμο για ανεξάρτητη έρευνα, λαμβάνει παράλληλα μέτρα για την προστασία των ίδιων των εταιρειών. Τα νέα μέτρα περιλαμβάνουν εγγυήσεις προστασίας εμπορικών συμφερόντων και εμπιστευτικών πληροφοριών, διασφαλίζοντας ότι η πρόσβαση των ερευνητών δεν θα εκθέτει κρίσιμα επιχειρηματικά δεδομένα.

Η Henna Virkkunen, Εκτελεστική Αντιπρόεδρος για την Τεχνολογική Κυριαρχία, την Ασφάλεια και τη Δημοκρατία, τόνισε τη σημασία του μέτρου δηλώνοντας: «Η δημιουργία ενός ασφαλέστερου διαδικτυακού περιβάλλοντος ξεκινά με τη μελέτη των κινδύνων. Με τους κανόνες του Digital Services Act, οι ανεξάρτητοι ερευνητές θα μπορούν πλέον να μελετούν νέα δεδομένα από τις πλατφόρμες. Η κατανόηση των πιθανών επιπτώσεων που μπορούν να έχουν οι πλατφόρμες στους χρήστες τους είναι ένα ακόμη βήμα για να διασφαλιστεί η λογοδοσία τους».