Με αφορμή την επιστολή της ΕΕΛ/ΛΑΚ προς την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας “ΤΟ ΒΗΜΑ”, με θέμα: “Η Περιφέρεια Αττικής θέλει να πάει ένα βήμα μπροστά. Γιατί να την κρατάμε πίσω: Μερικές αλήθειες για το Ανοικτό Λογισμικό”, θα επιθυμούσαμε να διευκρινίσουμε τα παρακάτω:

Ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Πληροφορικής και Επικοινωνιών Ελλάδας (ΣΕΠΕ), έχει μέλη που παρέχουν εργασία σε περισσότερους των 100.000 εργαζομένων και αντιπροσωπεύουν περίπου το 95% του συνολικού κύκλου εργασιών της εγχώριας αγοράς Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Παράλληλα, εκπροσωπώντας τις εταιρίες που ασχολούνται με την ανάπτυξη λογισμικού και την υλοποίηση έργων πληροφορικής σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα ο ΣΕΠΕ δύναται να αξιολογήσει ποιες απόψεις είναι “βλαπτικές για την ελληνική επιχείρηση” και “υπέρ των μικρών και μεσαίων καινοτόμων Ελλήνων”.

Ως εκ τούτου, με αίσθημα υπευθυνότητας απέναντι τόσο στον κλάδο όσο και στην Ελληνική οικονομία και κοινωνία, ο Σύνδεσμος εκτιμά ως απαραίτητη την αποσαφήνιση τυχών λανθασμένων εντυπώσεων, που ενδεχόμενα προκαλούνται από την επιστολή της ΕΕΛ/ΛΑΚ με θέμα “Η Περιφέρεια Αττικής θέλει να πάει ένα βήμα μπροστά. Γιατί να την κρατάμε πίσω: Μερικές αλήθειες για το Ανοικτό Λογισμικό”.

Στο πλαίσιο αυτό, ο ΣΕΠΕ παραθέτει τις διευκρινίσεις που ακολουθούν για να αποσαφηνίσει θέματα, που αναφέρονται και προκύπτουν από τη συγκεκριμένη επιστολή της ΕΕΛ/ΛΑΚ σχετικά με: α) τα οφέλη που συνδέονται με την υιοθέτηση του Ελεύθερου λογισμικού, β) τα ζητήματα που αφορούν στο λογισμικό και στην επιχειρηματική δραστηριότητα που συνδέεται με αυτό, γ) σημειώνοντας ταυτόχρονα τις πάγιες θέσεις του στα θέματα αυτά.

1. Αρχικά, θα πρέπει να αποσαφηνιστεί η σύγχυση που έχει δημιουργηθεί μεταξύ των εννοιών του Ελεύθερου λογισμικού, του Ανοικτού λογισμικού και του Δωρεάν Λογισμικού. Η ΕΕΛ/ΛΑΚ αναφέρει στην επιστολή της ότι “το Ελεύθερο Λογισμικό/ Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ) και μάλιστα το λειτουργικό σύστημα linux (ή κάποια παραλλαγή του) είναι λογισμικό που το προμηθεύεται κάποιος δωρεάν”. Διαφορετική άποψη φαίνεται να διατυπώνεται σε διεθνή ιστοσελίδα για το λογισμικό ανοικτού κώδικα “http://opensource.com/resources/what-open-source”, στην οποία αποσαφηνίζεται ότι το Ελεύθερο λογισμικό ή/ και το Λογισμικό Ανοικτού κώδικα δεν είναι απαραίτητα δωρεάν λογισμικό.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι, όπως και στο εμπορικό λογισμικό, αρκετοί προμηθευτές ΕΛ/ΛΑΚ παρέχουν υπηρεσίες συντήρησης και υποστήριξης με πρόσθετο κόστος, ενώ συνηθίζεται να διατίθενται διάφορες εκδόσεις του ίδιου ανοιχτού λογισμικού υπό διαφορετικές εκδόσεις π.χ. “Lite” ή “Community” με περιορισμένη λειτουργικότητα και δωρεάν κόστος έναντι μιας “Professional” ή “Enterprise” έκδοσης ανοιχτού λογισμικού με πρόσθετο κόστος αδειοδότησης ή υποστήριξης.

Ακόμη όμως και στην περίπτωση του ΕΛ/ΛΑΚ, το οποίο διατίθεται δωρεάν, το συνολικό κόστος ιδιοκτησίας (TCO: “Total Cost of Ownership”) για έργα που αναπτύσσονται με ΕΛ/ΛΑΚ δεν είναι απαραίτητα μειωμένο σε σχέση με το αντίστοιχο κόστος ανάπτυξης με χρήση Εμπορικού λογισμικού, αφού σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συνυπολογισθούν εκτός του κόστους των αδειών λογισμικού τα εξής κόστη:

• Σχεδιασμού
• Μετάπτωσης των υπαρχόντων υποδομών και επενδύσεων στο νέο περιβάλλον
• Υποστήριξης και τεχνικής διαχείρισης στο συνολικό κύκλο ζωής του πληροφοριακού συστήματος
• Εκπαίδευσης και κατάρτισης των τελικών χρηστών αλλά και των τεχνικών ομάδων
• Ανθρώπινου δυναμικού και εργασίας
• Εγκατάστασης, προσαρμογής/ παραμετροποίησης και ανάπτυξης
• Ολοκλήρωσης και διαλειτουργικότητας
• Υψηλής διαθεσιμότητας ή έλλειψης σημαντικών λειτουργικών - τεχνικών χαρακτηριστικών.

Επιπλέον, να αναφέρουμε ότι ο Δήμος της Σαραγόσα στην Ισπανία, εκπόνησε το 2011 μια μελέτη σχετικά με τη μετάπτωση θέσεων εργασίας σε ΕΛ/ΛΑΚ , και αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην ανάλυση στρατηγικού ρίσκου αναφορικά με τη χρήση ΕΛ/ΛΑΚ, αναγνωρίζοντας τους εξής κινδύνους και αδυναμίες:

• Έλλειψη επαρκώς ειδικευμένου προσωπικού
• Μη προγραμματισμένη υποστήριξη και συντήρηση
• Περιορισμένη επιλογή συνεργατών και επιχειρηματικών μοντέλων, που μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα σε θέματα προμηθειών
• Απουσία πιστοποίησης του ΕΛ/ΛΑΚ σε συγκεκριμένο υλικό, δηλαδή σε προϊόντα διαφόρων κατασκευαστών διεθνώς
• Πρόσθετο κόστος, αναφορικά με ενέργειες μετάπτωσης και εκπαίδευσης
• Απουσία γνωστοποιημένου πλάνου μελλοντικών εκδόσεων (roadmap) που σχετίζεται με τις ανάγκες του πελάτη, καθώς και απουσία βασικών χαρακτηριστικών λειτουργικότητας, λόγω μη επαρκούς ωριμότητας του προϊόντος.

Επίσης, μια σημαντική διάσταση του συνολικού κόστους ιδιοκτησίας (Total cost of ownership - TCO) σχετίζεται με το κόστος παροχής των παραπάνω υπηρεσιών, βάσει της διαθεσιμότητας εξειδικευμένου επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού. Είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα η πρόσφατη μελέτη του Linux Foundation, 2013 Linux Job Reports , όπου, μεταξύ άλλων, αναφέρονται χαρακτηριστικά τα εξής:

• Το 90% των επαγγελματιών πληροφορικής αναφέρει, ότι είναι δύσκολη η εύρεση εξειδικευμένου προσωπικού
• Οι αμοιβές των ειδικών σε ΕΛ/ΛΑΚ έχουν αυξηθεί κατά 9%
• Το 33% του ειδικευμένου ΕΛ/ΛΑΚ προσωπικού μετακινείται κάθε 12 μήνες.

Αλλά και η πρόσβαση σε υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης (support) από δημοφιλείς διανομείς Linux, όπως η εταιρεία REDHAT, εισηγμένη στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, παρέχονται έναντι ετήσιας συνδρομής, ανά Κεντρικό Εξυπηρετητή και αριθμό επεξεργαστών, με κόστος εκατοντάδες ή χιλιάδες ευρώ ανά μονάδα για κάθε έτος.

Συνέπεια των παραπάνω είναι και το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η παγκόσμια αγορά λειτουργικών συστημάτων για τους Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές Γραφείου δεν έχει αλλάξει και παραμένει κατά 98% σε εμπορικό λογισμικό τόσο στο Δημόσιο όσο και τον Ιδιωτικό τομέα και παρά το γεγονός ότι οι εκδόσεις του Linux υπάρχουν στην παγκόσμια αγορά από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 σύμφωνα με όλες  τις επίσημες έρευνες.

2. Παράλληλα, η επιστολή της ΕΕΛ/ΛΑΚ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην υποστήριξη των μικρών και μεσαίων καινοτόμων Ελλήνων επιχειρηματιών πληροφορικής, την οποία συνδέει με την υιοθέτηση της χρήσης του ΕΛ/ΛΑΚ. Ο ΣΕΠΕ οφείλει να επισημάνει ότι υπάρχει πλήθος Ελληνικών επιχειρήσεων, οι οποίες αναπτύσσουν Εμπορικό λογισμικό ή υλοποιούν λύσεις βασιζόμενες σε Εμπορικό λογισμικό, και διαπρέπουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, απασχολώντας εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό, τόσο για την ανάπτυξή του όσο και για τις υπηρεσίες (υλοποίησης, υποστήριξης, κ.λπ.), που το συνοδεύουν. Σε ό,τι αφορά στις πολυεθνικές εταιρίες, θα θέλαμε να υπενθυμίσουμε, ότι οι εταιρείες που αντιπροσωπεύουν λογισμικό διεθνών κατασκευαστών στην Ελλάδα απασχολούν ελληνικό ανθρώπινο δυναμικό υψηλού επιπέδου και αποδίδουν στο Ελληνικό κράτος φόρους και εργοδοτικές εισφορές πολλών εκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Επιπρόσθετα, πολλές από αυτές αναπτύσσουν σημαντική εκπαιδευτική δραστηριότητα, συντελώντας στην αύξηση του επιπέδου κατάρτισης των Ελλήνων εργαζομένων, επιτρέποντας τους στη συνέχεια, την “εξαγωγή” και υπηρεσιών τεχνογνωσίας στο εξωτερικό.

3. Επιπρόσθετα, στην επιστολή της η ΕΕΛ/ΛΑΚ αναφέρεται και στην υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Ανοικτό λογισμικό. Ας εξετάσουμε όμως τι λέει πραγματικά η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως Οργανισμός, δεσμεύεται να αξιοποιήσει τεχνολογίες Ανοικτού/ Ελεύθερου Κώδικα “όταν αναμένεται ένα σαφές πλεονέκτημα”. Η Ε.Ε. αξιολογεί παράλληλα τεχνολογίες Ανοικτού/ Ελεύθερου Κώδικα και Εμπορικού λογισμικού και επιλέγει με βάση κριτήρια “αξίας προς κόστος” (“value for money”) .

Σε συνέχεια της παραπάνω διευκρίνισης να σημειώσουμε ότι το διάστημα 2009-2011, η Ολλανδική Κυβέρνηση  επένδυσε μεγάλα ποσά στη προώθηση ανοιχτών προτύπων, με αποτέλεσμα η Βουλή των Αντιπροσώπων να ζητήσει από μια Δικαστική αρχή τη διεξαγωγή μιας ανεξάρτητης μελέτης για τα προσδοκώμενα οφέλη από τη χρήση του ΕΛ/ΛΑΚ, η οποία απέδειξε ότι σε ένα μέσο έργο Πληροφορικής μόλις το 4% του προϋπολογισμού αφορά ενδεχόμενο κόστος αδειών λογισμικού και το υπόλοιπο αφορά τις λοιπές φάσεις του έργου. Επομένως, τα προσδοκώμενα οφέλη από την υιοθέτηση του ΕΛ/ΛΑΚ στο συνολικό κόστος του έργου είναι ήσσονος απόδοσης. Αντιστοίχως, η ΓΓΠΣ της Αυστραλίας απεφάνθη ότι “το ΕΛ/ΛΑΚ δε σημαίνει απαραίτητα μηδενικό κόστος και δεν μπορούμε να προεξοφλούμε κάτι αντίστοιχο”.

4. Επιπλέον, ο ΣΕΠΕ τονίζει ότι, ενώ στην επιστολή γίνεται μνεία για τα οφέλη από την χρήση ΕΛ/ΛΑΚ, δεν υπάρχει αναφορά για τις προκλήσεις από τη χρήση του, όπως για παράδειγμα τους περιορισμούς που προκύπτουν από τους τύπους Άδειας Χρήσης που διαθέτουν τα διάφορα προϊόντα ΕΛ/ΛΑΚ, σημαντικότερα από τα οποία είναι η παντελής ή ουσιαστικά περιορισμένη παροχή οποιασδήποτε μορφής εγγύησης, η έλλειψη υποστήριξης σε περίπτωση ελαττωμάτων και η πλήρης έλλειψη προστασίας έναντι του κινδύνου καταβολής αποζημιώσεων για καταπάτηση πνευματικών δικαιωμάτων τρίτων.

Η δημιουργία λοιπόν ενός ορθολογικού πολιτικο-κοινωνικού πλαισίου προκειμένου να αποφέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα τόσο για το Δημόσιο όσο και για τον Ιδιωτικό τομέα, θα πρέπει να χρησιμοποιήσει αντικειμενικά κριτήρια όπως:

• Βέλτιστη κάλυψη των εκάστοτε λειτουργικών αναγκών
• Διαλειτουργικότητα που βασίζεται σε ανοικτά πρότυπα
• Συνολικό κόστος κτήσης του λογισμικού που περιλαμβάνει το κόστος αρχικής απόκτησης, αλλά και το κόστος διαχείρισης και συντήρησης καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του
• Επαρκή υποστήριξη από τον ανάδοχο, αξιοπιστία, ευχρηστία και ασφάλεια
• Διαθεσιμότητα εγγυήσεων και αποζημιώσεων για αγωγές σχετικές με θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας
• Εγγύηση για προστασία δεδομένων, εξέλιξη εφαρμογών και ακεραιότητα συστημάτων
• Κόστος δημιουργίας και προσαρμογής νέων κανόνων λειτουργίας της αγοράς.

5. Τέλος, η επιστολή της ΕΛ/ΛΑΚ αναφέρει πλήθος παραδειγμάτων χρήσης Ανοικτού λογισμικού, επιλέγοντας μάλιστα Οργανισμούς με διεθνή αναγνωρισιμότητα, όπως το παράδειγμα του CERN. Σύμφωνα με την ΕΕΛ/ΛΑΚ, είναι ένας από τους διεθνείς Οργανισμούς που πραγματοποίησαν “στροφή” στο μη Εμπορικό λογισμικό. Αυτό όμως δεν αληθεύει, γιατί το CERN παράλληλα με την κατά περίπτωση χρήση του ΕΛ/ΛΑΚ, εμπιστεύεται και τους μεγαλύτερους διεθνείς κατασκευαστές Εμπορικού λογισμικού για την κάλυψη των επιμέρους αναγκών του, όπως είναι η ΙΒΜ , η Oracle  και η Microsoft.

Ομοίως, και σχετικά με τη χρήση λογισμικού Open Source από τη NASA, ο ΣΕΠΕ παρατηρεί ότι αφενός η παραπομπή στην οποία αναφέρεται η ΕΕΛ/ΛΑΚ, αφορά λογισμικό που αναπτύσσει και διαθέτει η ίδια η NASA με τη μορφή Ανοικτού κώδικα, προφανώς για χρήση από αντίστοιχου αντικειμένου και ενδιαφέροντος οργανισμούς, κι αφετέρου ότι η NASA διαθέτει πλήθος συμφωνιών με προμηθευτές εμπορικού λογισμικού . Αντίστοιχα, το Υπουργείο Αμύνης των ΗΠΑ, παράλληλα με τυχόν δράσεις που αφορούν σε Ανοικτό λογισμικό, φαίνεται να διαθέτει μεγάλα ποσά σε συμβόλαια με κατασκευαστές εμπορικού λογισμικού, όπως για παράδειγμα η Microsoft.

Τα παραπάνω παραδείγματα επιλέχθηκαν ως ενδεικτικά. Μπορούμε να κάνουμε εκατοντάδες αναφορές σε Εμπορικό λογισμικό που χρησιμοποιούν οι Οργανισμοί που αναφέρει στην επιστολή της η ΕΛ/ΛΑΚ, ή σε Οργανισμούς οι οποίοι στηρίζουν τη λειτουργία τους αποκλειστικά και μόνο σε Εμπορικό λογισμικό.

Συμπερασματικά, ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Πληροφορικής και Επικοινωνιών Ελλάδας πιστεύει πως η χρήση λογισμικού Ανοιχτού κώδικα μπορεί να προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα, εστιασμένα τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο Δημόσιο τομέα. Η υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών όμως πρέπει να γίνει με απόλυτη ελευθερία, ενημέρωση και συναίσθηση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων και όχι με τη βίαιη επιβολή τους.

Οι πολιτικές υιοθέτησης προϊόντων και υπηρεσιών με χαρακτήρα ευνοϊκής μεταχείρισης και προτίμησης θεωρούνται εξαιρετικά ακατάλληλες στο σύγχρονο περιβάλλον. Δεδομένης της σύγκλισης των τεχνολογιών και των επιχειρηματικών μοντέλων ανάπτυξης σε ένα ολοένα και περισσότερο ετερογενές περιβάλλον συστημάτων ΤΠΕ, ουσιαστικά παρέχεται η δυνατότητα στους φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα να επιλέγουν και να συνδυάζουν, ανά περίπτωση, το καλύτερο εμπορικό λογισμικό με το καλύτερο ελεύθερο λογισμικό, για να υλοποιήσουν κάθε φορά τη βέλτιστη δυνατή λύση, απόλυτα προσαρμοσμένη στην εξυπηρέτηση των αναγκών τους.